ΑΓΙΑ ΒΑΡΒΑΡΑ-ΗΡΑΚΛΕΙΟ

Η Αγία Βαρβάρα είναι κωμόπολη και έδρα της ομώνυμης δημοτικής κοινότητας και δημοτικής ενότητας του δήμου Γόρτυνας, της περιφερειακής ενότητας (τέως νομού) Ηρακλείου, στην περιφέρεια Κρήτης.

Η Αγία Βαρβάρα αποτελεί σταυροδρόμι για την πεδιάδα της Μεσαράς και τα νότια τμήματα του Ψηλορείτη.Το κλίμα της είναι δροσερό και κατάλληλο για θερινή διαμονή. Κύρια ασχολία των κατοίκων είναι η ελαιοκομία και η αμπελουργία. Επίσης, ονομαστά είναι τα λάχανά της. Ο κεντρικός ναός είναι αυτός που έδωσε και το όνομα στο χωριό. Εξίσου σημαντικός είναι ο παλιός ναός αλλά και οι βυζαντινές εκκλησίες του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Ιωάννη και του Αγίου Γεωργίου, όπως επίσης και το παλαιό μοναστήρι της Αγίας Πελαγίας (στο κοιμητήριο του οικισμού). Στις 4 Δεκεμβρίου, γιορτή της προστάτιδας Αγίας της πόλης, οργανώνεται παραδοσιακό πανηγύρι. Παρόμοιες εκδηλώσεις γίνονται τις Απόκριες από τον εξωραϊστικό και πολιτιστικό σύλλογο και στις αρχές Ιουλίου, με κρητική μουσική στην πλατεία του χωριού. ΄Ολες οι υπηρεσίες του Δήμου εδρεύουν στην κωμόπολη. Ανάμεσα στα άλλα υπάρχουν 2 νηπιαγωγεία, 1 Δημοτικό σχολείο, Γυμνάσιο και Λύκειο, ΚΕΠ, Κέντρο Υγείας και ΟΤΕ.

Η Αγία Βαρβάρα βρίσκεται στο ΔΚ. τμήμα του νομού Ηρακλείου, σε ορεινή θέση στις ΝΑ. απολήξεις του Ψηλορείτη. Μάλιστα η κωμόπολη, και ειδικότερα το εκκλησάκι του Αγίου Ηλία, θεωρείται ως το μέσο σημείο της Κρήτης (βλ. Παράδοση). Η κοινότητα είναι χαρακτηρισμένη ως αγροτικός ορεινός οικισμός, με έκταση 15,260 χμ² και μέσο σταθμικό υψόμετρο 578 (580 η κωμόπολη). Απέχει από το Ηράκλειο 30 χλμ. περίπου, προς τα ΝΔ.

Παράδοση

Η Αγία Βαρβάρα είναι το μέσο σημείο, «φάλι της Κρήτης». Η παράδοση λέει ότι, ξεκινήσανε δυο παπάδες ο ένας από τη Σητεία και ο άλλος από τα Χανιά για να μοιράσουνε την Κρήτη. Αφού περπατήσανε αρκετά συναντηθήκανε στην Αγ. Βαρβάρα.Κουρασμένοι και ιδρωμένοι από την πεζοπορία κάθισαν να ξεκουραστούν. Τότε έβγαλε ο ένας παπάς το καλυμμαύχι του το πέταξε κατά γης και είπε «επαέ είναι το κέντρο της Κρήτης, επαέ είναι το φάλι της Κρήτης, επαέ βάνω κι εγώ το σύνορο». Και το καλυμμαύχι του παπά έγινε βράχος μεγάλος, σύνορο σταθερό στην είσοδο του χωριού και ορίζει το κέντρο της Κρήτης. Πάνω του κτίστηκε το εκκλησάκι του Προφήτη Ηλία, από τον Αλέξανδρο Σακλαμπάνη το 1933, για να μην μπορέσει κανείς να χαλάσει αυτό το σύνορο.

Ιστορικά στοιχεία

Η στρατηγικής σημασίας θέση που κατέχει το χωριό από άποψη γεωγραφική, στοίχισαν στην περιοχή σε μάχες και εχθροπραξίες, ιδίως κατά την Επανάσταση του 1821. Έπειτα από την άλωση της Κρήτης από τους Τούρκους, η Αγία Βαρβάρα παραχωρήθηκε στον Αχμέτ Πασά Κιοπρουλί. Ο τελευταίος την αφιέρωσε στο Βεζίρ Τζαμί (Άγιος Τίτος) του Χάνδακα. Εκεί γεννήθηκε ο αγωνιστής Μαθιός Καμπιτάκης, που βρήκε το θάνατο μαζί με το Γ. Καραϊσκάκη στο Φάληρο.

Το χωριό αναφέρεται σε όλες τις ενετικές απογραφές του 16ου (και στον Καστροφύλακα) και 17ου αιώνα. Στην αιγυπτιακή απογραφή του 1834, το βρίσκουμε με 40 οικογένειες. Το 1881 ανήκει στο δήμο Μεγάλης Βρύσης και αριθμεί 450 κατοίκους. Το 1925 έγινε κοινότητα και έκτοτε παρουσίασε πληθυσμιακή αύξηση.

Το χωριό κατοικείται από τα παλιά τα χρόνια, ίσως από την περίοδο της Μινωικής εποχής. Από τις παλιές εκκλησίες της περιοχής (Άη Γεώργης ο Χωστός, Αγ. Πελαγία, παλιά Αγ. Βαρβάρα κ.ά.) προκύπτει ότι κατοικείται σίγουρα τα τελευταία 1000 χρόνια. Γραπτά στοιχεία έχουμε από το 1577 από τον Fr. BAROZZI. Το 1583 αναφέρεται από τον Καστροφύλακα SANTA BARBARA. Το 1671 παραχωρείται σαν δώρο στον Κιουπρουλή Αχμέτ Πασά, που την παραχωρεί με τη σειρά του στο Βεζίρ Τζαμί, σημερινό Άγιο Τίτο. Το 1823 στρατοπέδευσε στην Αγία Βαρβάρα ο Χουσείν Μπέης με 12.000 στρατιώτες, για να καταπνίξει την επανάσταση στην περιοχή. Οι Αγιοβαρβαρίτες εγκατέλειψαν το χωριό. Στις 20 Αυγούστου ξεκίνησαν αψιμαχίες από την Αγία Βαρβάρα και εξελίχτηκαν σε σφοδρή μάχη στις Αμμουργέλες στους πρόποδες του «Κουδουνιού» με ήττα των χριστιανών.

Το 1866 οι Τούρκοι κατέστρεψαν το χωριό. Το 1881 η Αγ. Βαρβάρα αναφέρεται στο Δήμο Μεγάλης Βρύσης, ενώ από το 1920 αναφέρεται με δική της Κοινότητα. Η Αγία Βαρβάρα συμμετείχε σε όλους τους απελευθερωτικούς αγώνες της πατρίδας μας, δίνοντας άξια παλικάρια που θυσιάστηκαν στο βωμό της ελευθερίας γράφοντας ο καθένας, τη δική του ξεχωριστή ιστορία. Όπως: Τον Καμπιτομαθιό, χαίνη (αντάρτη), με πλούσια δράση κατά την περίοδο της Τουρκοκρατίας. Σκοτώθηκε στη μάχη του Φαλήρου με τον Καραϊσκάκη το 1827. Άξιος απόγονός του ο γιος του «Καμπιτονικολής» που πιάστηκε αιχμάλωτος στη μάχη της Σφακτηρίας, το 1825 και πέθανε στις φυλακές της Αιγύπτου. Τον οπλαρχηγό Καμπιτογιάννη, συνεργάτη του καπετάν Μιχάλη Κόρακα.

Αρκετοί αυτοί που άφησαν την τελευταία τους πνοή στα πεδία των μαχών τόσο στη Μικρά Ασία όσο και κατά τον Αλβανικό πόλεμο. Κατά τη Γερμανική κατοχή, παρέμεινε στην Αγ. Βαρβάρα, για ενάμιση χρόνο μονάδα πεζικού του Γερμανικού στρατού. Επίσης λειτούργησε η μεγαλύτερη Νοσοκομειακή μονάδα των Βαλκανίων για την περίθαλψη των Γερμανών τραυματιών, μάλιστα για την μεταφορά των τραυματιών κατασκευάστηκε στη θέση «Ρουσά» αεροδρόμιο για μικρά σκάφη. Την περίοδο αυτή, πλήρωσαν με τη ζωή τους, τη συγκρότηση ομάδας αντίστασης, πολλοί Αγιοβαρβαρίτες

Η Αγία Βαρβάρα σήμερα

Σήμερα η Αγία Βαρβάρα είναι μια σύγχρονη κωμόπολη, με οργανωμένες υπηρεσίες, για την εξυπηρέτηση των κατοίκων, αλλά και των επισκεπτών της. Διαθέτει Δημαρχείο, Κέντρο Υγείας για την Πρωτοβάθμια περίθαλψη των κατοίκων της ευρύτερης περιοχής, Ταχυδρομικό Ταμιευτήριο, Υποκαταστήματα της Αγροτικής και της Συνεταιριστικής Τράπεζας, Λύκειο, Γυμνάσιο, 12/θεσιο Δημοτικό Σχολείο, δύο 2/θεσια Νηπιαγωγεία και Παιδικό σταθμό. Πολλά τα εμπορικά καταστήματα και οι βιοτεχνίες. Από τα μέλη του Γυναικείου Συνεταιρισμού «Εργάνη», κατασκευάζονται παραδοσιακές κρητικές στολές. Πλούσια η δράση του Περιβαλλοντικού Συλλόγου με αρκετές παρεμβάσεις για την προστασία του περιβάλλοντος.

Από τον Πολιτιστικό Σύλλογο οργανώνονται σε όλη τη διάρκεια του έτους ποικίλες εκδηλώσεις όπως η γιορτή τσικουδιάς το καλοκαίρι, καρναβάλι και γάμος παρωδία τις Απόκριες, ο δρόμος θυσίας πεσόντων στη Μάχη της Κρήτης, βράβευση των μαθητών που πετυχαίνουν στις Πανελλαδικές εξετάσεις κ.ά.

Πολιούχος του χωριού η Αγία Βαρβάρα, που γιορτάζεται στις 4 του Δεκέμβρη. Αξίζει να επισκεφτεί κανείς τόσο τη νέα όσο και την παλιά εκκλησία.

Αξιοθέατα

Στα αξιοθέατα του οικισμού και οι βυζαντινές εκκλησίες του Προφήτη Ηλία, του Αγίου Γεωργίου του Χωστού, του Αγ. Ιωάννη, της Αγ. Πελαγίας, του Αγίου Πνεύματος στο Αξέντι η οποία ανήκει στις ενορίες Αγ. Βαρβάρας, Μεγ. Βρύσης και Αγ. Θωμά καθώς και τα δασάκια από βελανιδιές στα «Καμπιθιανά» και τα «Πειρουνιανά» Η Αγία Βαρβάρα παράγει εξαιρετικής ποιότητας λαχανικά και φρούτα που ο περαστικός μπορεί να βρει στα μαγαζιά αλλά και στους υπαίθριους πάγκους.